Pożegnanie z Niemeyerem

Zmarł Oskar Niemeyer. I przyznam, iż mam duży problem z sensownym epitafium. Bo trudno mi oddzielić emocje od racji. fot. Walter Campanato/ABr/ Wikimedia Commons

Wczoraj, odwiedzająca mój blog p. Ewa, niezwykle czujnie, już o 11.30, wpisała informację o śmierci Oskara Niemeyera. Mam do zmarłego bardzo subiektywny stosunek, który spróbuję wyrazić w serii nie do końca pewnie składnych, pojedynczych myśli.

1. Emocjonalnie Niemeyer jest mi odległy. Styl Międzynarodowy, którego był przedstawicielem, uważam, po totalitarnej architekturze hitlerowskich Niemiec i socrealizmu, za najbardziej anty-ludzki w XX wieku. Zimny, pozbawiony ludzkiego wymiaru, wyzuty z uczuć. Choć muszę uczciwie dodać, że spośród wielkich modernistów Niemeyer tworzył obiekty zdecydowanie najprzyjemniejsze dla oka i estetycznie  najwolniej się starzejące. Przyglądać się im można bez końca, smakować ich giętkie linie. Ale mieszkać w nich, pracować?

2. Brasilia jest absolutnie koszmarna, ale poszczególne obiekty zaprojektowane przez Niemeyera w tym mieście uwodzą estetyczną doskonałością. Wiele razy zastanawiałem się, czy poprzez inną urbanistykę całości koncepcji miasta, dałoby się je „uczłowieczyć”?

3. Jest taki dowcip o kontrabasiście, który zawsze szarpał jedną tylko strunę, a na pytanie, dlaczego tak dziwnie gra, odpowiadał: Bo inni ciągle szukają, a ja już znalazłem. U Niemeyera bardzo cenię konsekwencję zawodową i życiową. Zawodową, bo nie kombinował, nie eksperymentował, ale spokojnie i konsekwentnie realizował to, co raz uznał za swoje. I choć nie jestem zwolennikiem nieposkromionego wylewania betonu, to muszę przyznać, że w jego wykonaniu ów proceder jestem w stanie zaakceptować. Ale był też konsekwentny w życiu, pozostając żarliwym i bezkompromisowym zwolennikiem lewicy. Mający wyraźnie lewicowe sympatie Jacek Żakowski mówił, że w rozmowie z Niemeyerem czuł się jak jakiś liberał, tak bardzo na lewo sytuował się Brazylijczyk. Miał prawo nie raz przeżyć rozczarowanie tą ideologią, a jednak pozostał jej wierny.

4. Podobał mi się jego utopizm, tak już rzadki w racjonalnym, dzisiejszym świecie. Planował postawić 300-metrowy pomnik. A podobno rok temu, w swoje 104 urodziny powiedział, że ma piękny plan przebudowy legendarnej Copacabany. Czyż to nie wspaniałe?!

5. Podobno projektował faliście, by oddać hołd ciału kobiety. To też mi się podoba. Ale z jedną żoną przetrwał 76 lat, co nie przeszkodziło mu, po jej śmierci, ożenić się powtórnie z własną asystentką, młodszą o jakieś czterdzieści lat. I to też jest fajne.

Niemeyer był star-architektem w czasach, gdy jeszcze (chyba?) nikt nie używał tego terminu. Nie był jednak architektem-menagerem, architektem-piarowcem, architektem-celebrytą, architektem-businessmanem. Był architektem-ideowcem. Ilu takich jeszcze pozostało na tym świecie? Pewnie Zumthor. Kto jeszcze?